نخاع و آسیب های نخاعی

طناب نخاعی استوانه ای از بافت عصبی كه ضخامت آن تقریباً به اندازه انگشت كوچك است و 38 تا 45 سانتی متر طول دارد. این طناب از سوراخ جمجمه شروع می شود به طوری كه از بالا با بصل النخاع در ارتباط است و درون كانال ستون مهره ای تا سطح قاعده بدنه الویه مهره كمری 1 L پائین كشیده شده است و در آنجا به دسته ای از رشته های عصبی به نام اعصاب دم اسبی ختم می شود. این اعصاب از مناطق كمری و خاجی ستون فقرات بیرون می آیند. طناب نخاعی از 31 قسمت تشكیل شده است كه از هر كدام یك جفت عصب خارج می شود. ضخامت این طناب در نقاط مختلف متفاوت است و در نواحی گردنی و كمری قدری ضخیم تر است. زیرا در این ناحیه عصب بزرگی برای نواحی دست و پا از نخاع خارج می شود. این دو ناحیه را برجستگی های گردنی و كمری نخاع می گویند.

اعمال طناب نخاعی

1 – رابط میان مغز و اعصابی است كه به بخش های طرفی تنه و دست و پا می روند.

2 – مركز مهم اعمال رفلكسی است .

اعصاب نخاعی شامل : 8 جفت گردنی ، 12 جفت توراسیك ( سینه ای )، 5 جفت عصب كمری ، 5 جفت خاجی ، 1 جفت دنبالچه ای

معلول ضایعه نخاعی

به فردی اطلاق می شود كه به هر علتی اعم از تروما یا ضربه، بیماری های مادرزادی، بیمارهای عفونی، تومور مغزی یا سرطان، بیماری های مغزی و عروقی و یا حتی مراحل پیشرفته ضایعات دیسكوپاتثی، نخاع از زیر منطقه بصل النخاع تا ناحیه انتهای شبكه دم اسبی كه توسط ستون فقرات محافظت می شوند دچار آسیب شده و مقدار ضایعه آن از قسمتی تا قطع كامل و یا له شدگی و تغییرات استحاله ای باشد كه نتیجه آن ایجاد عوارض حركتی و حسی و یا اتونومیك یك یا چند اندام و تنه است.

ضایعات طناب نخاعی و ریشه های آن

1 – كنكشن CONCUSSION كه باعث ایجاد علائم عصبی خفیفی شده و پس از چند ساعت بهبود می یابند.

2 – كوفتگی نخاع : CONTUSION كه منجر به ادم و خونریزی سطحی طناب نخاعی می شود.

3 – فشردگی نخاع : COMPRESSION كه با ادم وایسكمی شدید همراه بوده و منجر به نكروز می شود. این ضایعه ممكن است دائمی باشد و یا این كه پس از مدتی به آهستگی تخفیف یابد.

4 – قطع كامل نخاع : كه منجر به از بین رفتن كلیه اعمال فیزیولوژیكی نخاع در زیر محل ضایعه به طور دائمی می شود. این ضایعه در اثر زخم شدن به عقب؛ چرخیدن و فشردگی نخاع ایجاد می شود.
اتیولوژی آسیب های نخاعی

1 – عوامل با منشاء خارجی : ضربات شدید و ناگهانی ، تصادف رانندگی ، سقوط از بلندی ، صدمات زمان تولد، صدمات ناشی از گلوله ، صدمات ناشی از ورزش

2 – عوامل با منشاء داخلی : تومورهای معزی و نخاعی ، عفونت ها ؛ میلیت ، اختلالات عروقی ، تغییرات دژنراتیو( تخریب دیسك) ، ادم ، هماتوم و پارگی دیسك ،مولییپل اسكلزوزیس ، اختلالات مایعات نخاعی ، التهاب سلول های نخاعی
عوارض آسیب های نخاعی

1 – سیستم تنفس: صدمه و آسیب به مهره های گردنی یا شكستگی بالای 4 C مشكلات خاصی را در عمل تنفس به وجود آورده و باعث توقف كامل تنفس می شود صدمه زیر 4C در صورت فعال بودن عصب فرنیك باعث تنفس دیافراگماتیك خواهد شد.

2 – سیستم قلبی و عروقی : هرگونه قطع عرضی در طناب نخاعی بالاتر از سطح T5 ا ثر اعصاب سمپاتیك را بر سیستم قلبی و عروقی از بین می برد و باعث مشكلات فوری شامل برایكاردی – هیپوتانسیون و كاهش برون ده قلبی می شود.

3 – سیستم ادراری: رتانسیون ادراری یك علامت شایع در صدمات حاد نخاعی و شوك نخاعی است. مثانه با توجه به فقدان اثر مهاری مغز بسیار تحریك پذیر می شود در نتیجه مكرراً مقدار كمی ادرار دفع خواهد كرد كه دفع مثانه به طور كامل صورت نگرفته و این امر منجر به اتساع مثانه و احتباس ادرار و بروز عفونت و سنگ های ادراری می شود.

4 – سیستم معده ای – روده ای: چنانچه طناب نخاعی بالاتر از 5 T و به طور عرضی قطع شود فقدان عصب رسانی سمپاتیك ممكن است كه منجر به ایجاد اتساع ایلئوس و معده شود.

مشكلات دفعی ؛ سختی و احتباس مدفوع نیز ایجاد می شود.

5 – شوك نخاعی و هیپورفلكس خود به خودی: شامل انبساط مثانه (در اثر استاز ادراری) و انبساط روده و زخم فشاری .

6 – AUTONOMICDYSREFLEXIA (HYPER REFLEXIA)

هایپرورفكسی معمولاً در ضایعات نخاعی بالای سطح 6 T به وجود می آید. اگر یك محرك شدید احشایی و یا یك محرك دائمی روی استخوان های زیر ناحیه ضایعه وجود داشته باشد و یا مثانه این بیماران تحت كشش بیش از حد قرار گیرد. علائم آن عبارت اند از سردرد؛ عرق نواحی بالای سطح ضایعن؛ گرفتگی بینی؛ تیره شدن بینایی؛ فشارخون؛ تندی و یا كندی ضربان قلب؛ كشش بیش از اندازه مثانه در این بیماران به علل زیر حادث می شود :

الف ) گرفتگی سوند تخلیه كننده

ب ) پر شدن كیسه ادرار

ج ) غلط بسته شدن سوند

د) عمل تعویض سوند

هـ ) اتساع بیش از حد مثانه

و) افزایش گاز در روده ها و افزایش و تجمع مدفوع و یا هر نوع تحریك روی ركتوم ( مثل هموروئید)

ز) تحریكات پوستی مثل سوختگی – كه جت جلوگیری از آن بایستی عوامل ایجاد كننده را حتی الامكان برطرف نمود.

7 – هایپروترمیا :HYPERTHERMIA

ممكن است دمای بدن این بیماران تحت تأثیر محیط گرم؛ افزایش یابد كه باعث علائم زیر می گردد:

الف ) پوست گرم؛ قرمز و خشك

ب ) احساس ضعف

ج) سرگیجه

د) اختلال بینایی

هـ) سردرد

و) تهوع

ز) دمای بالا

ج ) نبض نامنظم و ضعیف

جهت كاهش هایپروترمیا و تنظیم دمای بدن بیمار بایستی از روش های زیر استفاده نمود

بیمار به طور خودكار مدت زمانی را كه می تواند در یك محیط گرم باقی بماند را به دست آورد. از مایعات استفاده كند. از لباس های نازك نخی و سبك استفاده كند. جهت جلوگیری از آفتاب زدگی از كلاه استفاده كند. از اسپری خنك كننده استفاده نماید. اطراف بیمار جریان هوا برقرار باشد و اگر دمای بدن بیمار از 40 سانتی گراد بیشتر شد به پزشك مراجعه كند.

8 – هیپروترمیا HYPOTHERMIA

همچنین وقتی كه یك بیمار نخاعی در محیط سرد به مدت طولانی قرار گیرد علائم زیر به وجود می آید:

الف ) پوست سرد

ب ) لرز

ج ) كاهش دمای بدن

د) كاهش
فشارخون ؛ نبض و تنفس

هـ) پریشانی كه بایستی برای رفع آن از لباس گرم استفاده نمود و بیمار از محیط سرد خارج شود و اندام های او را با حوله های گرم پوشاند.

9 – ORTHOSTATIC HYPOTENSION (POSTURAL HYPOTENSION)

از آنجا که این بیماران اكثراً در وضعیت درازكش قرار دارند هنگام تغییر وضعیت و قرار گرفتن در حالت نشسته و یا ایستاده به علت تجمع خون در اندام های تحتانی و محوطه شكم دچار كاهش ناگهانی فشارخون همراه با
سرگیجه می شوند كه با استفاده از جوراب كشی در ناحیه اندام های تحتانی و شكم بند در ناحیه شكم و همچنین تغییر وضعیت بیمار به صورت تدریجی می توان از آن جلوگیری نمود. اگر در روی ویلچر بیمار دچار این حالت شد با افقی نمودن ویلچر می توان از كاهش فشارخون جلوگیری نمود و پس از بهبود حالت بیمار به تدریج به وضعیت اولیه برگرداند. البته كاهش فشارخون می تواند به علت كاهش دفع ادرار نیز باشد كه پس از دفع ادرار بهبود می یابد.

10- SPINAL CORD CYST

تجمع مایع داخل كانال نخاعی به علت تغییرات نرولوژیكی در 5 تا 10% بیماران نخاعی به وجود می آید كه ممكن است از چند ماه تا چند سال بعد از ضایعه به وقوع بپیوندد علائم آن بشرح زیر است: كاهش ناگهانی درد و یا حس بیمار و یا افزایش ناگهانی و زیاد درد – افزایش عرق و تعریق غیر طبیعی – اتونومیك دیسرفلكس.

همچنین در بیماران ضایعه نخاعی سطوح 4 T به بالا به علت فلج عضلات بین دنده ای بیمار؛ فعالیت های تنفسی كاهش یافته و به علت كم شدن و یا از بین رفتن رفلكس سرفه و بازدم قوی زمینه مناسبی جهت ایجاد بیماری های ریوی مثل پنومونی ؛ آتكلتازی و غیره ؛ فراهم می گردد كه CHEST PT و آموزش های لازم تنفسی برای جلوگیری از عوارض ریوی اهمیت فراوانی دارد.

منبع:نیک صالحی

اثرات ضايعه طناب نخاعی

عوارض جسمی و روحی ناشی از آسيب نخاعی می توانند پيامدهای زيانباری را به همراه داشته باشند. ازبین رفتن فعالیت طناب نخاعی می تواند بر روی فعاليتهای غير ارادی ( مثل تنفس )و همچنين بر روی کارهای فکری –جسمی بدن ( مانند رانندگی ) تاثير گذار باشد. و بطور کلی ممکن است بسیاری از توانائیهای حسی و حرکتی اندامهای بدن مختل شوند.

طبق اعلام انجمن ملی ضايعه نخاعی (NSCIA)، تصادفات مربوط به وسايط نقليه ( به ميزان 42 درصد ) . خشونت ( 24 درصد ) و سقوط از ارتفاع (22درصد ) حرکات ورزشی ( 8 درصد ) از مهم ترین عوامل آسيب های نخاعی محسوب می شوند.گاهی اوقات نيز ضايعات نخاعی در اثر برخی بيماريها نظير فلج اطفال بوجود می آيند. معمولا" آسيب های طناب نخاعی با استفاده از اصطلاحات زير توصيف می شوند:

پاراپارسيس ( Paraparesis ) : يک نوع فلج جزئی است که اندامهای تحتانی ( دو پا ) را مبتلا می کند.

پاراپلژی ( Paraplegia ) : فلج کامل هر دو اندام تحتانی ( دو پا ) بوده و معمولا" قسمتهای پائين تنه را نيز دربر می گيرد. ولی اندامهای فوقانی مبتلا نيستند.

کوادری پارسيس ( Quadriparesis ) : فلج ناقص چهار اندام ( دستها و پاها) می باشد.

کوادری پلژی ( Quadriplegia ) يا تتراپلژی ( tetraplegia ) : عبارتست از فلج کامل کل چهار اندام.

اصطلاحات ديگری که جهت توصيف اختلالات سلسله عصبی مورد استفاده قرار می گيرند،عبارتنداز:

پارسيس ( paresis ): فلج ناقص ( فلج خفيف عضلانی )
پاراليزيس ( paralysis ): عبارتست از افت کامل يا ناقص فعالیت حرکتی عضو فلج
پارستسياس ( paresthesias ) : عبارتست ازاختلالات حسی که بصورت عوارضی از جمله سوزش يا خارش بروز پيدا می کند.

برای مختل شدن فعاليت نخاعی نياز نيست که حتما" طناب نخاعی قطع گردد. بلکه در خيلی از افراد دارای ضايعه نخاعی، طناب نخاعی سالم بنظر می رسد. بطور کلی ضايعات طناب نخاعی در اثر يکی از موارد زير بوجود می آيند.

• کوفتگی، يا ضرب ديدگی طناب نخاعی
• ضايعات حاصل از فشرده شدن نخاع که در اثر اعمال فشار بر روی طناب نخاعی بوجود می آيند.
• پارگی نخاع ( مثلا" در اثر اصابت گلوله )
• مجموعه علائم بالينی طناب مرکزی
• قطع کامل نخاع ( بندرت )

وقتی ضايعه ای ايجاد می شود، متعاقب آن برای مدتی طناب نخاعی متورم می گرددو فعالیت اندامهای بدن در پائين تر از سطح ضايعه دچار اختلال مي شود که این اختلالات ممکن است دائمی يا موقتی باشند و بسياری از آنها به شدت آسيب بستگی دارند.

سطوح نخاعی قسمتهای تحت تاثير موقعيت ناحيه نخاع

ناحيه نخاع	موقعيت	قسمتهای تحت تاثير	سطوح نخاعی
گردنی	گردن	گردن ،بازوها، دستها	C7 تا   C1
سينه ای	قفسه سينه	کمر به بالا، قسمتهائی از بازوها	T12 تا   T1
کمری	پائين تنه	رانها ، پاها	L5    تا   T12
خاجی	کشاله ران، قسمتهائی از پاها و پنجه ها	لگن	S5 تا  S1

علائم آسيب ممکن است بصورت از دست دادن قدرت حرکتی، قدرت حسی يا عکس العمل های بدن باشد. اعصابی که مسئوليت انجام توانايی های مذکور رابه عهده دارند، پيامهای مربوطه به عضلات ، زردپی ها، مفاصل و ساير اندامها انتقال می دهند.آسيب اعصاب حسی می تواند منجر به از دست دادن قدرت حس نظير احساس لمس، فشار و درجه حرارت گردد.گاهی بعضی از انعکاسها ممکن است تشديد شوند. کنترل مثانه و روده ممکن است از بين برود.دربرخی مواردحتی توانايی تنفس طبيعی فردآسیب دیده می تواند در معرض خطر قرار گيرد.

وقتی که در مورد آسیب طناب نخاعی شک داشته باشيم ( از جمله جراحات نخاعی) لازم است خیلی سريع اقدامات پزشکی بعمل آید.

معمولا" آسيب نخاعی خود رادرابتدا به این صورت نشان می دهدکه،بیماراظهارمی دارد :فعالیتهای مربوط به پائين تر از سطح ضايعه وی از بين رفته است.
بررسی های اوليه شامل عکسبرداری با اشعه ايکس، سی تی اسکن و احتمالا" ام.آر.آی می باشد. شکستگی ها بر روی صفحات راديوگرافی مشخص می شوند. بررسی های سی تی اسکن و ام آر آی ،جهت مطالعه و ارزيابی وضعیت بافت های نرم موجود در ستون نخاعی مورد استفاده قرار می گيرند. بعلاوه، ممکن است جهت تشخيص و ارزيابی جراحات نخاعی حاصل از ضربه يا بيماری يک ميلو گرام نیزاجرا شود.
از جمله بررسی های نورولوژيکی، ارزيابی علائم بالينی بيمار است که می تواند شامل بررسی ميزان از دست دادن قدرت حسی يا حرکتی باشد.ساير علائم نورولوژيکی ازجمله وضعیت درد، کرخی، اختلالات حسی ( از جمله احساس خارش و سوزش ) ، اسپاسم عضلانی، ضعف و تغييرات روده و مثانه هستند.

منبع:آسیب نخاعی