سائيدگی و درد مفاصل ( آرتروز ) سائيدگی مفاصل شايع ترين علت درد و ناتوانی در افراد مسن و شايع ترين بيماری مفصلی است. در خانم ها سائيدگی مفاصل زانو و دست و در مردان سائيدگی مفصل لگن شايع تر است. علايم ساييدگی مفصل در خانم ها شايع تر است. افراد چاق بيشتر از سايرين دچار سائيدگی مفصل زانو می شوند. ديابت، فشارخون بالا و افزايش اسيداوريک خون نيز باعث افزايش احتمال سائيدگی مفصلی می گردند. سائيدگی مفصلی معمولا" خود را با درد نشان می دهد که با افزايش ميزان سائيدگی ، مقدار درد بيشتر مي شود. سپس درد مفاصل باعث ضعف عضلانی و درد در عضلات مربوط به آن مفصل می شود. در صورت تقويت عضلات، اين درد کاهش می يابد. برخی از بيماران از خشک بودن بدن و مفاصل بعد از بيدار شدن از خواب شکايت می کنند، اما معمولا" خشکی بدن کمتر از نيم ساعت طول می کشد. پيشگيری از آسيب های مفصل زانو:به گفته متخصصان مفصل زانو مهم ترين مفصلی است که وزن بدن را تحمل می کند از اين رو کاهش وزن موثرترين راه پيشگيری و درمان آسيبهای وارده به اين بخش از بدن است.
دکتر " محمدرضا هاديان " عضو انجمن فيزيوتراپی ايران و استاد دانشگاه، در اين باره به خبرنگار خبرگزاری دانشجويان ايران ( ايسنا ) واحد علوم پزشکی ايران، گفت: مفصل زانو در تمام فعاليت های انسان مانند ايستادن، راه رفتن و حتی نشستن در معرض فشارهای مکانيکی زياد که ناشی از وزن، حمل بار و حتی ماندن در يک موقعيت ثابت است، قرار دارد.
وی ادامه داد: بعنوان مثال فشار وارد بر مفصل زانو در هنگام بالا رفتن از پله ها معادل سه برابر وزن بدن و در هنگام پايين آمدن هفت تا هشت برابر وزن بدن است از اين رو کاهش وزن برای حفظ سلامتی مفاصل به خصوص مفاصل زانو بسيار با اهميت است.
دکتر هاديان، بی تحرکی را نيز خطری جدی برای مفاصل عنوان و تصريح کرد: برخی به غلط بر اين باورند که فقط با حذف فشار بر روی مفصل و ثابت نگه داشتن آن مشکل حل می شود در حالی که عدم تحرک مناسب خود خطری جدی برای بروز بيماری های مفصل همچون آرتروز است چرا که تغذيه مفصل از طريق تحرک انجام می شود. وی نحوه نشستن به صورت چهارزانو، چمباته زدن و استفاده از توالتهای ايرانی را از جمله موارد تشديد کننده آسيب های مفصلی دانست و گفت: تبعيت از اين روش های غلط زندگی، افراد را در سنين پايين مستعد ابتلا به آسيب های مفصلی می کند. دکتر هاديان در پايان تصريح کرد: مطالعات نشان داده است، علاوه بر کاهش وزن با تغذيه مناسب و انجام ورزش های مناسب می توان به پيشگيری و درمان آسيب های مفصلی کمک کرد.
توصيه هايی برای درمان آرتروز :
1 - وزن بدن بايد کم شود.
2 - استفاده از گرما باعث کاهش درد می شود. برای اين کار می توان از کيسه آب گرم استفاده کرد. اگر استفاده از گرما ممنوعيت خاصی نداشته باشد، می توان از روشهای زير استفاده کرد:
الف ) قرار دادن مفصل مبتلا در آب گرم 40-38 درجه سانتيگراد و ماساژ آرام آن .
ب ) استفاده از دوش آب گرم .
ج ) قرار دادن کيسه آب گرم درون يک حوله و استفاده از آن بر روی اندام مبتلا به درد. بايد توجه کرد که در برخی از بيماری ها استفاده از کيسه ی آب گرم بسيار مضر است و قبل از استفاده از آن حتما" بايد با پزشک مشورت کرد. همچنين کيسه آب گرم نبايد بر روی اندام مبتلا قرار داده شود. از گذاشتن آن در زير اندام يا خوابيدن بر روی آن نيز بايد خودداری شود.
3 - از کفش مناسب استفاده شود.
4 - از دو زانو و چهار زانو زدن و ايستادن طولانی مدت خودداری گردد.
5 - از بالا و پايين رفتن از پله ها تا حد ممکن اجتناب شود.
6 - به جای نشستن روی زمين، از صندلی استفاده شود.
ورزش:
انجام برنامه ورزشی و تقويت عضلات می تواند به اندازه داروهای ضد درد در درمان سائيدگی مفصلی موثر باشند. بی حرکتی می تواند باعث بدتر شدن سائيدگی مفصلی گردد. لذا نبايد نگران سائيدگی مفصل در اثر انجام فعاليت های توصيه شده توسط پزشک بود. انجام اشتباه حرکات ورزشی
باعث بدتر شدن علائم و درد می گردد.
مراقبت از زانوها:
زانو، اندام های حساس و مهم بدن است که در پياده روی و انواع ورزشها نقش حساسی داشته و سلامت و قوت آن، ما را در انجام کارهای روزمره و انجام انواع ورزش توانمند می سازد. مفصل زانو مهمترين مفصلی است که وزن بدن را حمل می کند. از اين رو تمام فعاليتهای انسان مانند کار سنگين، کمر تحرکی و افزايش وزن می تواند آسيب زيادی به اين قسمت بدن وارد آورد. فشار وارده به زانوها در موقع بالا رفتن از پله ها 3 برابر وزن بدن و در موقع پايين آمدن از پله ها 8-7 برابر وزن بدن می باشد از اين رو کاهش وزن برای حفظ سلامتی مفاصل به ويژه مفصل زانو اهميت زيادی دارد. بنابر اين گزارش بی تحرکی نيز خطر جدی برای مفصل زانو می باشد. برخی معتقدند که با بی تحرکی و ثابت نگهداشتن زانو و همچنين حذف فشار از روی آن می توان به حفظ سلامت زانو کمک کرد در حالی که بی تحرکی خطر جدی برای بروز بيماريهای مفصل و آرتروز است.زيرا تغذيه مفصل از طريق تحرک تامين می شود. لازم به ذکر است که نحوه نشستن بصورت چهارزانو عامل تشديد کننده مهمی در تخريب غضروف مفصلی بشمار می آيد در حاليکه کاهش وزن همراه با تغذيه و انجام ورزشهای مناسب می تواند به پيشگيری و درمان آسيبهای مفصلی کمک کند.
نکاتی چند برای مراقبت از زانوها :
- زانوها نياز به حرکت دارند. تحرك ، به تغذيه مفصل، حفظ قدرت عضلانی و دامنه حرکتی زانو کمک می کند.
- اگر به کارهايی اشتغال داريد که ناگزيريد برای مدتی طولانی روی صندلی بنشينيد، ساعتی يک بار از جای خود برخيزيد و پنج دقيقه راه برويد. همچنين هنگام نشستن می توانيد پاشنه های پا را از روی زمين بلند کنيد يا زانوها را صاف نگه داريد.
- افرادی که ناچارند مدتی طولانی بايستند، ساعتی چند بار زانوهای خود را خم کنند. همچنين توصيه می شود که در طول روز، چند بار روی پاشنه پا بايستند و چند قدم راه بروند. اين افراد به منظور پيشگيری از زانو درد، بايد از روشهای تقويت کننده زانو استفاده کنند.
- بيمارانی که برای مدتی طولانی بستری بوده اند و قادر به راه رفتن نيستند، بايد در طول روز حداقل سه بار انقباضات يا ورزش های ايستايی زانو را انجام دهند.
- هنگام خوابيدن به صورت طاق باز، بالش را زير زانوهای خود قرار دهيد. چنانچه به پهلو می خوابيد، بين زانوها بالشی قرار دهيد، اما اگر عادت داريد که بر شکم بخوابيد، ( که عادت نادرستی است و از منظر اسلام نيز مکروه می باشد ) بالش را زير ساق ها بگذاريد. با انجام منظم ورزش های تقويتی و کششی، قدرت عضلانی و انعطاف پذيری بافت های اطراف مفصل را بهبود ببخشيده و از بروز ضايعات زانو پيشگيری نماييد. همچنين سعی کنيد حرکات زانو را در دامنه کامل انجام دهيد. اين کار به حفظ دامنه کامل حرکتی مفصل کمک می کند. ورزش های زانو را ابتدا با تعداد کم ( پنج بار ) و دو بار در طول روز شروع کنيد و با بهبود وضعيت جسمانی، تعداد و دفعات تکرار آن را افزايش دهيد.
- توصيه می شود که در مراحل ابتدايی، در هر جلسه يک حرکت ورزشی انجام دهيد و اگر حرکتی موجب ناراحتی شما شد، از انجام آن خودداری کنيد.
- از انجام ورزش هايی که موجب درد، ناراحتی و تورم زانو می شود، خودداری کنيد، اما بايد درد مفصلی و درد عضلانی که در مراحل اوليه تمرينات ورزشی بروز می کند، تمايز قائل شويد. دردهای عضلانی معمولا" بطور تاخيری، يعنی چند ساعت پس از انجام تمرينات بروز می کنند. اين دردها، به مرور زمان با تداوم برنامه ورزشی از بين می رود.
- اگر افزايش وزن داريد، با برنامه های مناسب ورزشی و غذايی، وزن خود را کاهش دهيد. به خاطر داشته باشيد که کاهش وزن موجب کاهش فشار وارده بر مفصل می شود.
- از انجام اعمالی نظير بلند کردن اجسام بسيار سنگين و حمل بار به مدت طولانی اجتناب کنيد، زيرا اين کار فشار زيادی بر زانوها وارد می سازد. اگر ناگزير به حمل اجسام سنگين هستيد، عضلات زانو را با ورزش تقويت کنيد و بين فعاليتهای خود، زمانی را به استراحت اختصاص دهيد.
گرفتگی ناگهانی عضلات هنگام پياده روی
اگر بعد از 5 دقيقه پياده روی يا بيشتر، عضلات ساق پای شما دچار گرفتگی و درد شد، ولی ساير اوقات اينگونه نبود، نشان می دهد شما دچار لنگی پا بصورت متناوب هستيد که در اثر نرسيدن خون کافی به پاها اتفاق می افتد.
هنگام پياده روی، اگر سرخرگ هايی که خون را به سمت پاها می برند، دچار گرفتگی شوند، ديگر نمی توانند مقدار زيادی خون را به سمت پاها عبور دهند و در نتيجه عضلات ساق پای شما دچار آسيب و درد می شود. هنگام پياده روی، عضلات پاهای شما نياز به مقدار زيادی خون دارند.
بنابراين اگر سرخرگ هايی که خون را به سمت پاهای شما می برند، دچار گرفتگی شوند، ديگر نمی توانند مقدار زيادی خون را به سمت پاها عبور دهند و در نتيجه عضلات ساق پای شما دچار آسيب و درد می شود. برای بهبود گرفتگی عضلات پا، آنقدر پياده روی کنيد تا عضلات پای شما درد بگيرد، سپس استراحت کنيد و بعد از برطرف شدن درد، مجددا" پياده روی را شروع کنيد. همچنين بايستی مصرف چربی را کاهش دهيد.
اگر 6 هفته بطور منظم و با برنامه ورزش کنيد، می توانيد بدون احساس هيچ دردی، سه برابر حالت عادی پياده روی کنيد. ولی افرادی که علی رغم اين 6 هفته ورزش منظم، باز هم دچار گرفتگی و دردساق پا می شوند، حتما" دچار گرفتگی سرخرگ ها در ساير قسمتهای بدن خود هستند، بنابراين قبل از شروع برنامه ورزشی نزد پزشک برويد تا از سلامتی خود مطمئن شويد.
برای بهبود اين حالت، آنقدر پياده روی کنيد تا عضلات پای شما درد بگيرد، سپس استراحت کنيد و بعد از برطرف شدن درد، مجددا" پياده روی را شروع کنيد. همچنين بايستی مصرف چربی را کاهش دهيد. حتی ممکن است برای کاهش کلسترول ( چربی ) خون نياز به مصرف دارو داشته باشيد.
آسيب های عضلات پشت ساق پا شايع است و می توانند هر فردی از جمله نوجوانان، ورزشکاران و سالمندان را مبتلا کنند. اين آسيبها اغلب افرادی را گرفتار می کنند که قبل از ورزش و فعاليت شديد بدنی، بدن خود را گرم و آماده نمی کنند.
جراحان ارتوپدی معتقدند بهترين راه برای محافظت از عضلات بدن اين است که قبل و بعد از ورزش، بتدريج و با ملايمت عضلات را تحت کشش قرار دهيم. تحت کشش قراردادن عضلات ساق پا و پا ، علاوه بر کمک در پيشگيری از صدمات آنها، خطر آسيبهای کمر را نيز کاهش می دهد. برای انجام اين کار بر روی زمين بنشينيد و يک ساق پايتان را به حالت کشيده قرار دهيد کف پای ديگرتان را بر روی سطح داخلی ساق پای کشيده قرار دهيد اندکی به جلو خم شويد و در حالی که پنجه پای کشيده تان را به آرامي به طرف بالا نگه داشته ايد آنر با انگشتان دست لمس کنيد.
منبع: مقاله " راههای پيشگيری و نحوه مقابله بادردهای کمر و پا" - تهيه كننده : خانم مژگان بهشيد - ارائه شده در كارگاه آموزشي خانواده جانبازان نخاعي معاونت بهداشت و درمان بنياد شهيد و امورايثارگران آذربايجان شرقي
دكتر بيژن فروغ استاد دانشگاه ،رئیس بخش بیمارستان فیروزگر و مدیر گروه طب فیزیکی و توانبخشی دانشگاه،موسس مرکز تحقیقات دانشگاه، عضو انجمن بین المللی درد، عضو انجمن جهانی طب فیزیکی ،عضو انجمن جهانی توانبخشی مغز و اعصاب WFNR،عضو مرکز تحقیقات ضایعات نخاعی ،عضو مرکز تحقیقات دیابت