اسپوندیلوز کمری
اسپوندیلوز یا ساییدگی ستون فقرات و مهره ها بسیار شایع می باشد در حقیقت این تغییرات ساییدگی از سنین حدود 25 سالگی شروع میشود تا سنین میان سالی تقریبا در تمام افراد دیده میشود.
کمر انسان متحمل وزن بدن بعلاوه چیزهایی که بلند میکنیم میباشد و دائما در حال خم شدن یا چرخیدن می باشد به همین دلیل تغییرات ساییدگی ستون فقرات بیشتر در ناحیه مهره های کمری دیده می شود که اصطلاحا به آن اسپوندیلوز کمری گفته میشود.
اسپوندیلوز کمری بیشتر در مهره های پایینی کمر، بخصوص در بین مهره های چهارم و پنجم کمر (L4/l5) و بین مهره پنجم و قسمت اول استخوان خاجی رخ می دهد و منجر به درد سیاتیکی میگردد.
منبع:مشکلات عضلانی
ساختمان ستون فقرات
ستون فقرات، محور اصلی بدن انسان است و به همان اندازه در استحکام و ثبات بدن اهميت دارد که ستون های محکم برای استحکام يک ساختمان و اعضاء ديگر از جمله سر، دستها، لگن و پاها و .... بر روی اين ستون استوار هستند
و ستون فقرات با طرز قرار گرفتن خود به صورت قوسهای متعدد با زوايای معين و استحکام آنها توسط ديسکهای بين مهره ای، ليگامانها و عضلات، قدرت تحمل اين بار سنگين را می يابد.
لازم است بدانيد که حتی اگر از نعمت داشتن دو پا نيز محروم باشيد، قادر به زندگی پويا و حتی راه رفتن خواهيد بود، اگر ستون فقرات سالمی داشته باشيد،
در واقع همه ما روی ستون فقراتمان راه می رويم نه روی پاها، بديهی است هر چه دانش خود را در مورد ستون بدنمان افزايش دهيم، توانايی ما در حفظ سلامت آن بيشتر خواهد بود.
وظايف ستون فقرات عبارتند از :
انتقال وزن سر، گردن، اندام فوقانی و تنه به لگن
ايجاد کانالی جهت حفاظت از نخاع يا مغز الحرام
ايجاد قفسه ای محکم و استخوانی به کمک دنده ها و استخوان جناغ جهت حفاظت از قلب و ريه ها
تکيه گاهی جهت عضلات تنه و تعدادی از عضلات اندام فوقانی و تحتانی
ايجاد هماهنگی بين اعضاء و اندام های بدن
آناتومي و وظايف ستون مهره ها به بيان ساده
ستون مهره ها در انسان، از 33 مهره، استخوان خاجي (Sacrum)، ديسك ها (ی بين مهره اي و استخوان دنبالچه (Coccyx) كه در سطح پشتي بدن قرار دارند و به وسيله ديسك هاي مهره اي از هم جدا مي شوند تشكيل شده است.
ستون مهره ها، طناب نخاعي (نخاع) را در مجراي خود (مجراي ايجاد شده در اثر قرار گرفتن مهره ها بر روي يكديگر) جاي مي دهند. ستون مهره ها از هفت مهره ي گردني، دوازده مهره پشتي (سينه اي) و پنج مهره كمري تشكيل مي شود.
مهره پنجم كمري بر روي استخوان خاجي قرار دارد و استخوان خاجي به استخوان دنبالچه چسبيده است. استخوان خاجي از چند مهره كه به هم جوش خورده اند تشكيل مي شود و از سطح لبه ها به استخوان لگن اتصال مي يابد.
در نگاه از سطح جانبي، ستون مهره ها از انحنايي تشكيل مي شود كه به ترتيب از بالا به پايين عبارتند از : انحناي گردني، پشتي (سينه اي) ، كمري و لگني.
انحناي گردني به سمت جلو تحدب دارد و از راس زايده دنداني شكل شروع مي شود و به قسمت مياني دومين مهره پشتي خاتمه پيدا مي كند و از ساير انحناها كمتر برجستگي دارد.
انحناي پشتي (سينه اي) به سمت جلو تقعر دارد و از قسمت مياني دومين مهره ي پشتي آغاز مي شود و به قسمت مياني دوازدهمين مهره پشتي خاتمه مي يابد و برجسته ترين نقطه آن در قسمت پشت با زايده خاري هفتمين مهره پشتي تطابق دارد.
انحناي كمري در جنس مونث قابل ملاحضه تر از جنس مذكر است؛ اين انحنا از قسمت مياني آخرين مهره پشتي شروع مي شود و در زاويه خاجي مهره اي پايان مي يابد و به آن ، انحناي به سمت جلو (انحناي لوردوتيك Iordotic curve) گفته مي شود.
انحناي لگني از مفصل استخوان خاجي با مهره كمري آغاز مي شود و در محل دنبالچه خاتمه مي يابد و تقعر آن مستقيماً به طرف پايين و جلو است.
بخش پشتي ستون مهره ها داراي كمي انحناي جانبي نيز هست كه برآمدگي آن به طرف جلو و سمت راست تمايل دارد.
اسامي مهره ها
· 7 مهره گردني (cervical) : C1-C7
o مهره اول گردني (C1) كه به آن مهره ((اطلس)) هم گفته مي شود، سر را نگه مي دارد. اين مهره، داراي جسم مهره اي نيست.
o مهره دوم گردني(C2)، مهره ((آسه)) (Axis) هم ناميده مي شود. اين مهره نقطه اتكايي تشكيل مي دهد كه مهره اطلس بر روي آن مي چرخد.
o مهره هاي گردني (به جز C7) داراي زايده هاي خاري دو شاخه هستند.
o مهره هاي گردني، تنه (جسم) كوچكي دارند.
· 12 مهره پشتي (سينه اي ؛ thoracic) : T1 – T12
o مهره هاي پشتي به وسيله رويه ها (Facets) يا سطح هاي مفصلي دنده اي مشخص مي شوند كه مخصوص مفصل شدن با سر دنده ها هستند.
o اندازه تنه (جسم) مهره هاي پشتي بين اندازه مهره هاي گردني و كمري است.
· 5 مهره كمري (Lumbar) : L1 – L5
o اين مهره ها تنه (جسم) بزرگي دارند و داراي رويه هاي دنده اي و سوراخ زايده عرضي نيستند.
· 5 مهره خاجي (Sacral) : S1- S5
o اين مهره با يكديگر ادغام شده اند.
· 4 (يا 3 تا 5) مهره دنبالچه (coccygeal)
o اين مهره ها نيز با يكديگر ادغام شده اند.
مجرا (كانال) مهره اي
مجراي حاصل از رشته سوراخ هاي مهره هاي مجاور يكديگر است كه نخاع و مننژ را در بر مي گيرد و از انحناهاي مختلف ستون مهره ها تبعيت مي كند.
نا هنجاري ها
در بعضي از افراد ممكن است ناهنجاري هاي زير در انحناهاي ستون مهره ها موجود باشند :
· كيفوز (قوز ؛ kyphosis) : عبارت است از افزايش انحناي پشتي (كيفوتيك) در ناحيه سينه اي (پشتي). اين اختلال، موجب ((گوژپشتي)) (humpback) يا قوز مي شود كه به طور شايع درپوكي استخوان روي مي دهد.
· لوردوز(lordosis) : عبارت است از افزايش غير معمول انحناي لوردوتيك (قدامي يا پيشين) ناحيه كمري. لوردوز موقتي در زنان باردار شايع است.
به انحناي طبيعي، لوردوز طبيعي گفته مي شود.
· اسكوليوز (scoliosis) : عبارت است از انحراف جانبي قابل ملاحضه ستون مهره اي در خط قائمي كه معمولاً صاف است. اين نوع انحنا، شايع ترين انحناي غير طبيعي است و 5/0 درصد افراد ديده مي شود.
اسكوليوز در جنس مونث شايع تر است و ممكن است در نتيجه رشد نا مساوي دو طرف يك يا چند مهره ايجاد شود و نيز ممكن است در اثر اتلكتازي (تخليه نسبي يا ناكامل يك يا چند لوب ريه) در آسم يا پنوموتوراكس نيز روي دهد.
· يكي از نا هنجاري هاي معروف تكويني ستون مهره ها كه در ناحيه كمري خاجي شايع تر است ولي ممكن است در ناحيه مهره پشتي يا گردني يا در سراسر طول كانال مهره اي نيز ديده شود، نقص در بسته شدن حلقه استخواني محتوي نخاع شوكي است . به اين اختلال، اسپينابيفيدا (spina bifida) مي گويند كه ممكن است نخاع و مننژ از طريق آن بيرون بزند.
· وظيفه ستون مهره ها، حمايت از تمام بدن، فراهم آوردن امكان خم شدن بدن و چرخيدن آن در همه جهات و پشتيباني از ساختمان هاي حياتي مانند سيستم عصبي و نخاع است.
· هر مهره از يك تنه (جسم)، يك قوس مهره اي، يك زايده خاري براي اتصال عضله و جفت هايي از پايه و زايده تشكيل مي شود و در وسط، سوراخ مهره اي براي عبور طناب نخاعي قرار دارد.
· ستون مهره ها ، ساختاري انعطاف پذير است كه محور طولي اسكلت بدن را تشكيل مي دهد. مهره ها، به وسيله ديسك هاي بين مهره اي از يكديگر جدا مي شوند. عضلات مختلف به مهره ها متصل مي شوند و به ستون مهره ها قدرت و قابليت انعطاف مي دهند. طول متوسط ستون مهره ها در آقايان حدود 71 سانتي متر است كه حدود 5/12 سانتي متر آن به بخش گردني حدود 28 سانتي متر آن به بخش پشتي، حدود 18 سانتي متر آن به بخش كمري و حدود 5/12 سانتي متر آن به بخش استخوان خاجي و دنبالچه اختصاص دارد.
طول ستون مهره ها در زنان تقريباً 61 سانتي متر است. چندين انحناي موجود در ستون مهره ها موجب افزايش قدرت آن مي شوند.
انحناي پشتي (سينه اي) و خاجي، انحناهاي اوليه هستند و در طول دوران جنيني وجود دارند ولي انحناهاي گردني و كمري، انحناهاي ثانويه هستند و پس از تولد ايجاد مي شوند.
· ديسك هاي بين مهره اي ، صفحاتي فيبري، پهن و مسطح هستند كه در بين مهره هاي مجاور يكديگر (به جز مهره هاي آسه و اطلس) قرار مي گيرند و اندازه ، شكل، ضخامت و تعداد آنها بر حسب محل و مهره خاص متفاوت است. هر ديسك بين مهره اي در وسط ، ماده اي ژله مانند موسوم به ((نوكلئوس پولپوسوس)) دارد كه بخش مركزي هر ديسك را تشكيل مي دهد و حاوي ماده اي نيمه مايع و قابل ارتجاع و متشكل از رشته هاي سفيد است و با افزايش سن، مقداري از قابليت ارتجاعي خود را از دست مي دهد. ولي بسياري از اين افراد دچار درد نمي شوند. مواد همراه با درد به دليل وارد آمدن فشار بر عصب سياتيك روي مي دهند. ديسك هاي بين مهره اي به شكل بالشتك هاي بين مهره ها عمل مي كنند و بعضي وقت ها ماده نرم داخل آن ها بيرون مي زند و بر عصب فشار وارد مي آورد.
گاهي ماده نيمه مايع مزبور، به طور ناگهاني دچار فشردگي و بيرون زدگي از غضروف فيبري حلقوي (موسوم به آنولوس) مي شود و به فتق ديسك توام با درد شديد مي انجامد.
· مهره ها به وسيله سطوح مفصلي كوچكي به يكديگر متصل مي شوند. مفاصل مزبور در اثر وارد آمدن فشار يا سايش دچار آسيب مي شوند و بافت استخواني مهره ممكن است در بخش هاي آسيب ديده متورم شود و بر اعصاب اطراف خود فشار آورد.
· طناب نخاعي، مهم ترين و اصلي ترين رشته عصبي است كه اعصاب دست ها و پاها و تنه را به مغز مرتبط مي سازد. نخاع، ساختاري تقريباً استوانه اي شكل است كه در داخل مجراي مهره اي قرار دارد و از سوراخ بزرگ (foramen magnum) واقع در قاعده جمجمه تا بخش فوقاني ناحيه كمري امتداد دارد.
بخش اصلي دستگاه عصبي مركزي، تقريباً 1 سانتي متر قطر، حدود 42 تا 45 سانتي متر طول و 30 گرم وزن دارد. نخاع، ادامه بصل النخاع است (كه در مغز قرار دارد) و تا سطح اولين يا دومين مهره كمري ادامه مي يابد. نخاع، پيام هاي حسي و حركتي را از مغز و به مغز انتقال مي دهد و بسياري از رفلكس ها را كنترل مي كند. 31 جفت عصب از نخاع منشاء مي گيرند كه عبارتند از : 8 جفت عصب گردني، 12 جفت عصب پشتي، 5 جفت عصب خاجي و يك جفت عصب دنبالچه اي.
نخاع، هسته داخلي ماده خاكستري است كه عمدتاً از تنه سلول هاي عصبي تشكيل شده است. نخاع به وسيله سه غشاي محافظ (مننژ) محصور مي شود كه عبارتند از : سخت شامه (dura mater) ، عنكبوتيه (آراكنوييد) و نرم شامه (pia mater) .
ريشه هاي عصبي از طناب نخاعي خارج مي شوند و پس از طي مسيريث كوتاه در مجرا، از هر طرف مهره (سمت راست و چپ) يك عصب خارج مي شود تا به بخش مربوط به خود (در تنه ، دست ها و پاها) عصب رساني كند.
اسکولیوز یا انحراف ستون فقرات و چگونگی درمان آن
در این بیماری یک شانه میتواند بالاتر یا پایینتر از شانه دیگر قرار گیرد، همچنین ممکن است استخوان کتف به سمت عقب برآمده شود. لگن از حالت موازی خارج شده و یک سمت بالاتر از سمت دیگر قرار میگیرد. بدن نیز اصولا به یک سمت تمایل دارد.
این بیماری در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع میتواند عوارض بسیار بدی را بهدنبال خود داشته باشد.
درمان دردهای ستون فقرات در افراد مبتلا به اسکولیوز به مراتب دشوارتر است.
این رادیوگرافی باید حتما بهصورت ایستاده تهیه شود تا امکان اندازهگیری قوس ستون فقرات بهطور صحیح امکانپذیر باشد.> درمان بیماری اسکولیوز ارتباط تام و تمامی با تشخیص زودرس آن دارد.
پزشکان برای بیمارانی با زاویه کمتر از ۲۰ درجه صرفا معاینات پیگیرانه را پیشنهاد میکنند. بیمارانی که در حال رشد هستند هر ۳ تا ۶ ماه باید معاینه شوند و پزشک هرگونه تغییر و تشدید زاویه انحراف ستون فقرات را بررسی میکند. اگر قوس شدیدتر، شود یا از ابتدا بیشتر از ۲۰ درجه باشد باید از بریسهای ارتوپدی یا در موارد شدیدتر از جراحی کمک گرفت. اگر قوس انحرافی ستون فقرات بین ۲۵ تا ۴۰ درجه باشد و بیمار، کودک در حال رشد باشد، پزشک استفاده از بریس را تجویز میکند
توجه کنید که این بریسها بیماری را درمان نمیکنند بلکه از تشدید قوس جلوگیری میکنند. این درمان فقط در سنین رشد تجویز میشود و اگر بعد از خاتمه سن رشد میزان قوس افزایش نیافته بود، بیمار میتواند از این بریسها در ادامه زندگی خود استفاده کند و معمولا محدودیتی برای انجام فعالیتهای عادی وجود ندارد. اما اگر بههر دلیلی درمان بینتیجه بود و قوس به درجه ۴۰ تا ۵۰ رسید یا از ابتدا در همان درجه قرار داشت، تنها راه درمان جراحی ستون مهرههاست.
متاسفانه جراحی تصحیح اسکولیوز یکی از خطرناکترین و پرعارضهترین انواع جراحیها در کودکان محسوب میشود. روشهای درمانی دیگری هم نظیر تحریکات الکتریکی عضلات، روشهای کایروپرکتیک و ورزش برای درمان این بیماری پیشنهاد شده است که هیچ مدرک علمی دال بر مفید بودن آنها وجود ندارد
چندین عامل در بروز این وضعیت مؤثر است.
۳٫ قوز که در مواردی مانند در رفتگی لگن و خمیدگی طبیعی ستون مهره ها دیده می شود.
۴٫ بیماری های ستون مهره ها که به وسیله بیمار و یا پزشک قابل اصلاح نیستند.
۵٫ شکستگی ستون مهره ها در اثر تصادف یا تومور
در اسکولیوز اگر از پشت به ستون فقرات نگاه کنیم ستون فقرات بهجای اینکه مسیری مستقیم را به سمت بالا طی کند به سمت راست یا چپ زاویه پیدا کرده است.
* بررسی عمومی در دفورمیتی ستون فقرات
وجود بیماری یا اختلال در ارگانهای دیگر ( بستری در بیمارستان و عمل جراحی، مراجعه به پزشک )، قبل از بررسی دفورمیتی ستون فقرات بسیار مهم است.
چگونگی تشخیص دفورمیتی ستون فقرات ( به توسط بیمار، در مدرسه، توسط والدین).
آیا قبلا” درمانی جهت درفورمیتی ستون فقرات انجام شده است( بریس، گچ، عمل).
وجود درد و یا دفورمیتی بدون درد می باشد.
بررسی سن کرونولوژیک ( سن زمان تشخیص بیماری اهمیت دارد).
میزان پیشرفت دفورمیتی از زمانی که تشخیص داده شده است.
بررسی فاکتورهای رشدی ( میزان رشدف ظهور علائم جنسی ثانوی).
بررسی فاکتورهای ژنتیک ( به طور مثال وجود دفورمیتی در سایر اعضای خانواده ).
علائم و تظاهرات کلینیکی همراه ( درد، خستگی، علائم قلبی ریوی مثل اختلال تنفسی ).
معاینات فیزیکی
در معاینه فیزیکی بیمار باید کاملا” لخت باشد و هیچ گونه پوششی که باعث از دید افتادن یک علامت مهم باشدف نباید وجود داشته باشد.
نگاه
وضعیت بیمار (posture) در موقع ورود به اتاق معاینه اهمیت خاصی دارد.
آیا بیمار به خودی خود، یا توسط همراهان و یا به کمک وسایل کمکی راه می رود.
برقراری ارتباط با معاینه شونده در پیش آگهی درمان بسیار مهم است (همکاری).
نوع راه رفتن (Gait) به تشخیص دفورمیتیهای اندام تحتانی کمک می کند ( اختلاق طول دو اندام ، وجود پارالیزی با هر علتی و هر نوع ).
نگاه کلی به اندام ( چاقی، قدبلندی، کوتاهی، غیرقرینه بودن ).
بررسی فاکتورهای رشدی (قد، علائم ثانوی جنسی، دندانها).
نگاه از قدام، خلف و طرفین برای بررسی دفورمیتهای ستون فقرات در محورهای قدامی خلفی ( ساژیتال) و طرفی ( کرونال).
بررسی دقیق از نظر پوست ناحیه پشت تنه (sinuses, hairy patch, café-au-lait spots و clefts، توده مثل لیپوم، همانژیوم و … ).
بررسی از ناحیه سرتاخاجی از نظر دفورمیتیها (( تورتیکولی به هر علت، کوهان (Hump) و کتف بالا رفته (High scapula)، غیرقرینه بودن شانه ها، انحراف در خط ستون فقرات، به هم خوردن خط کمربندی (waistline)، غیرقرینه بودن لگن )).
بررسی سایر دفورمیتیهای کونژنیتال در نقاط مختلف بدن.
بی علاقگی نوجوانان و دانش آموزان به نرمش و ورزش و وضعیت بد قرارگیری آنها هنگام نشستن پشت نیمکت های مدرسه بخصوص هنگام مطالعه می تواند از علل این بیماری باشد.
علل
منبع:پزشکان بدون مرز
دكتر بيژن فروغ استاد دانشگاه ،رئیس بخش بیمارستان فیروزگر و مدیر گروه طب فیزیکی و توانبخشی دانشگاه،موسس مرکز تحقیقات دانشگاه، عضو انجمن بین المللی درد، عضو انجمن جهانی طب فیزیکی ،عضو انجمن جهانی توانبخشی مغز و اعصاب WFNR،عضو مرکز تحقیقات ضایعات نخاعی ،عضو مرکز تحقیقات دیابت